ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՆՆԴԱՄԹԵՐՔԻ ՔԻՄԻԱԿԱՆ ԲԱՂԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ. Առաջին հրատարակություն

ՀՀ Գյուղատնտեսության Նախարարություն ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության Կազմակերպություն ՀՀ Ազգային Վիճակագրական Ծառայություն ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՍՆՆԴԱՄԹԵՐՔԻ ՔԻՄԻԱԿԱՆ ԲԱՂԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՏՎՅԱԼՆԵՐԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆ Առաջին հրատարակություն 2010 Հեղինակ` Կարինե Բաբիկյան Կազմվել է ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարության Ագրովերամշակման և սննդամթերքի անվտանգության վարչության Կենդանական ծագման սննդամթերքի անվտանգության բաժնի և ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայության համատեղ ջանքերով

Բովանդակություն Խոսք ընթերցողին 3 Երախտագիտության խոսք 3 Ներածություն 4 Տարբեր ոլորտներում սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանի օգտագործումը և ներկայացվող պահանջները 4 Տվյալների փոխանցում 4 Սննդամթերք և սննդային խմբեր 5 Սննդային արժեքի արտահայտման ձևերը 6 Աղյուսակ 2. Սննդանյութերի անվանումները իրենց INFOODS-ի պայմանական անվանումներով և չափման միավորներով 6 Աղյուսակ 3. Գործածվող խորհրդանշաններ 7 Ջուր (գ.) 7 Սպիտակուցներ (գ.) 7 Ճարպ և ճարպաթթուներ (գ.) 7 Ածխաջրատներ (գ.) 8 Սննդային ֆիբրինային թելիկներ (գ.) 8 Էներգետիկ արժեք (կկալ., կջ. ) 8 Մոխիր (գ.) և հանքային նյութեր (մգ. կամ մկգ.) 9 Վիտամիններ 9 Սննդամթերքի նմուշառում 10 Փոխանցված սննդանյութերի լաբորատոր հետազոտման եղանակները 11 Եփված սննդամթերք և կերակուրներ 13 Վիտամինների կորստի հաշվարկը բաղադրամասերում 14 Քաշի փոփոխությունը սննդամթերք պատրաստելիս 15 Հում սննդամթերքից եփված ուտելի բաժնեմասի հաշվարկումը 16 Բաղատրատոմսերի սննդային արժեքների հաշվարկը 16 Որոշ մթերքների Unit weights for selected foods 16 Աղյուսակներ 17 Հայկական կերակուրների բաղադրատոմսերի ցանկն իրենց բաղադրամասերով 41 Գրականություն 46 Հայաստանի սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարան (անգլերեն) 53 2

Խոսք ընթերցողին Սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանը համարվում է մարդկանց սննդային օրաբաժինները գնահատելու համար օգտագործվող հիմնական գրականություն: «Հայաստանի Հանրապետության սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարան» գիրքը ընթերցողին կտրամադրի բազմաթիվ տեղեկություններ: Այս գիրքն առաջինն է և արժանի է դրվատանքի: Ուստի և ուզում եմ ողջունել այս գրքի առաջին հրատարակությունը, և արտահայտել իմ գոհունակությունը, որ ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարությունը սերտորեն համագործակցելով ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայության և ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպության հետ մեծ դեր է խաղացել այս գրքի հրատարակման գործում: Համոզված եմ, որ շնորհիվ այս գրքի Հայաստանի Հանրապետությունում սպառվող սննդամթերքի քիմիական բաղադրությունը կընդունվի լայն շրջանակների կողմից և ինչպես նաև օգտակար կլինի միջազգային առևտրի զարգացման և սննդամթերքի մակնշման համար: ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարի տեղակալ Տ. Պետրոսյան Երախտագիտության խոսք ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարությունն իր երախտագիտությունն է հայտնում` Ու. Ռութ Շարրոնդիերին` Հռոմում ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպության սնուցման մասնագետ, Բարբառա Ստադլմայրին, Հռոմում ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպության փորձագետ, Բարբառա Բուռլինգեմին` INFOODS-ի համակարգող և ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպության սնուցման գլխավոր մասնագետ և Լիլիթ Պետրոսյանին` ՀՀ Ազգային Վիճակագրական Ծառայության Պարենային ապահովության բաժնի առաջատար մասնագետ: Առանձնահատուկ շնորհակալություն ենք հայտնում նաև ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպությանը, Հայաստանի Հանրապետությունում Եվրապական հանձնաժողովին, ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության պարենային ապահովության ծրագրին` «Պարենային ապահովության տեղեկատվություն գործողությունների համար», որի հովանավորությամբ իրականացվել է այս ծրագիրը, ինչպես նաև Հնդկաստանի Հայդեռաբադ քաղաքի Ազգային սնուցման ինստիտուտին, որտեղ Կարինե Բաբիկյանը և Լիլիթ Պետրոսյանը 2006թ. նոյեմբերին մասնակցել են «Ասիական սննդամթերքի քիմիական բաղադրություն» դասընթացին: Ութ փորձանմուշներ հետազոտվել են Հայաստանի Անասնաբուժական Հակահամաճարակային և Ախտաբանական կենտրոնում, որը ՀՀ Գյուղատնտեսության նախարարության ոչ առևտրային կազմակերպություն է: Մեր շնորհակալությունն ենք հայտնում նաև վերոհիշյալ լաբորատորիայի աշխատակիցներին` մի շարք լաբորատոր հետազոտություններ անվճար կատարելու համար: 3

Ներածություն Տարբեր ոլորտներում սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանի օգտագործումը և ներկայացվող պահանջները Սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանն անհրաժեշտ է սննդային օրաբաժինների գնահատման և մարդկանց կողմից սպառվող սննդամթերքի էներգետիկ արժեքը հաշվարկելու համար: Քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանում զետեղված տվյալները օգտագործվում են պարզաբանելու համար, թե ինչպիսի ազդեցություն կարող է ունենալ օգտագործվող սննդամթերքը մարդու առողջության, աճի և զարգացման վրա: Սննդային օրաբաժնում այս կամ այն սննդամթերքի ավելացման կամ նվազեցման անհրաժեշտությունը ընդգծելու համար, անհրաժեշտ է որակյալ սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարան: Սնուցման ոլորտում ցանկացած տեսակի միջամտություն պահանջում է սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների ճիշտ ընկալում: Սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանը օգտագործողները շատ բազմազան են` տնտեսագետներ, գյուղատնտեսներ, սնուցման մասնագետներ, դիետոլոգներ, սննդի սպասարկման հաստատությունների մենենջերներ, սննդարտադրողներ, ուսուցիչներ, համաճարակաբաններ, բժիշկներ, հանրային առողջապահության մասնագետներ և սպառողներ: Սննդամթերքի տվյալների համակարգի միջազգային ցանցը INFOODS-ը ձևավորվել է 1984թ.-ին և գործել է ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության, ինչպես նաև Միացյալ Ազգերի Համալսարանի հովանավորությամբ: INFOODS-ը համակարգում է աշխարհում հետազոտված տվյալների հասանելիությունը, ինչպես նաև ջանքեր է գործադրում դրանց որակը բարելավելու համար: Դրանք հիմնված են ուղեցույցների համաձայն, ստանդարտ գործընթացներով, սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալները հավաքելու, կազմելու և գրառելու համար: Տվյալների փոխանցում Հայաստանի Հանրապետության սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանում ընդգրկված են ավելի հաճախ օգտագործվող սննդամթերքի այն սննդանյութերի կազմը, որոնք ուղղակիորեն կապված են երկրում հանրային առողջապահության խնդիրների հետ: Հայաստանի Հանրապետության սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանը կազմելիս օգտագործվել են INFOODS-ի ստանդարտները և պայմանական անվանումները (Կլենսին et al, 1989թ.) Տվյալների փոխանցման նորմեր(գրինֆիլդ և Սուաթգայթ 2003թ. Շարրոնդիեր 2009թ.ա,բ,Ռանդ 1991) և ՄԱԿ-ի Պարենի և Գյուղատնտեսության կազմակերպության/ INFOODS-ի տվյալների փոխանցման գործիքներ, որոնք կարելի է ձեռք բերել հետևյալ Էլեկտրոնային կայքից: Հայաստանի Հանրապետության քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանում զետեղված տվյալների մեծ մասը վերցված են այլ երկրների նմանատիպ քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարաններից, մասնավորապես` Դանիական սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարան, վերանայված 7.01 (Մոլլեր, et al., 2009թ.), ԱՄՆ Գյուղպետդեպարտամենտի Ազգային Սննդանյութերի տվյալների բազա նախատեսված ստանդարտ ձևով օգտագործման համար, Release 22 (ԱՄՆ Գյուղպետդեպարտամենտ 2009թ.) և Մեծ Բրիտանական 4

սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանի վեցերրորդ հրատարակությունը (Մկքանս և Վիդդոուսոնս 2002): Այս ծրագրի շրջանակներում չորս հիմնական սննդամթերք, ինչպիսիք են հավի ձուն, լոռի պանիրը, ցորենի ալյուրը և մածունը հետազոտվել են հավատարմագրված լաբորատորիայում և դրանց արժեքները ներառված են այս շտեմարանում: Սննդամթերք և սննդային խմբեր Սննդամթերքի ցանկը կազմելիս հիմք է ընդունվել տնային տնտեսությունների կողմից սպառվող սննդամթերքի սպասննդախմբերի կառուցվածքը ըստ Ազգային վիճակագրական ծառայության կողմից իրականացվող տնային տնեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված հետազոտության արդյունքների: Աղյուսակ 1. Սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանում գործածվող սննդային խմբեր 01 Հացահատիկներ և դրանց մթերքները 0101 Հատիկ, հաց և ալյուր 0102 Թխվածքներ և տորթեր 0103 Պիցաներ և ախորժաբեր նախուտեստներ 02 Oսլայով հարուստ արմատապտուղներ/պալարապտուղներ և դրանց մթերքները 03 Բանջարեղեն 04 Պատիճավոր ընդեղեն 05 Համեմունքներ և կանաչիներ 06 Մրգեր 07 Ընկուզեղեն, սերմեր և դրանց մթերքները 08 Յուղեր և ձեթեր 09 Ձու և դրանց մթերքները 10 Միս և դրանց մթերքները 1001 Միս և թռչնամիս 1002 Մսամթերք 11 Ձուկ / խեցեմորթեր և դրանց մթերքները 12 Կաթ և դրանց մթերքները 1201 Կաթ 1202 Սերուցք, մածուն, կաթնաշոռ,պանիր 1203 Յոգուրտ 1204 Այլ կաթնամթերք 13 Շաքար, պահածոներ և քաղցրեղեն 14 Հրուշակեղեն 15 Այլ սննդամթերք 16 Ըմպելիքներ 1601 Ոչ ոգելից ըմպելիք 1602 Ալկոհոլային խմիչք 5

Սննդային արժեքի արտահայտման ձևերը Սննդային արժեքները հաշվարկված են սննդամթերքի 100գ ուտելի բաժնեմասում և արտահայտված են սույն աղյուսակում նշված չափման միավորներով Աղյուսակ 2. Սննդանյութերի անվանումները իրենց INFOODSի պայամանական անվանումներով և չափման միավորներով Պայմանական Չափման Component name in English Սննդանյութերի անվանումները միավորը EDIBLE Edible coefficient factor Ուտելի փոխակերպման գործակից ENERG կջ. Energy (kj) Էներգետիկ արժեքը հաշվարկված կջ-ով ENERG կկալ. Energy (kcal) Էներգետիկ արժեքը հաշվարկված կկալ-ով WATER գ. Water (g) ջուր PROTCNT գ. Protein (g), calculated from total nitrogen ընդհանուր սպիտակուց հաշվարկված ընդհանուր ազոտով CHOL գ. Cholesterol (mg) խոլեստերին FAT գ. Fat (g) ճարպ, ընդհանուր FASAT գ. Fatty acids, total saturated (g) ճարպաթթուներ, ընդհանուր հագեցած FAMS գ. Fatty acids, total monounsaturated (g) ճարպաթթուներ,ընդհանուր մոնոչհագեցած FAPU գ. Fatty acids, total polyunsaturated (g) ճարպաթթուներ,ընդհանուր պոլիչհագեցած FATRN գ. Fatty acids, total trans (g) ճարպաթթուներ, ընդհանուր տրանս CHOAVLDF գ. Carbohydrate available, calculated by difference (g) FIBTG գ. Fibre, total dietary (g) (Prosky method) 6 ածխաջրատներ մատչելի, հաշվարկված ըստ տարբերության ֆիբրինային թելիկներ, ընդհանուր սննդային, (Պրոսկիի եղանակ) ASH գ. Ash (g) Մոխիր Ca մգ. Calcium (mg) կալցիում Fe մգ. Iron (mg) երկաթ Mg մգ. Magnesium (mg) մագնեզիում P մգ. Phosphorus (mg) ֆոսֆոր K մգ. Potassium (mg) կալիում Na մգ. Sodium (mg) նատրիում Zn մգ. Zinc (mg) ցինկ Cu մգ. Copper (mg) պղինձ Se մկգ. Selen (mcg) սելեն ID մկգ. Iodine (mcg) յոդ Mn մգ. Manganese (mg) մանգան VITA_RAE մկգ. Vit A, retinol activity equivalent (RAE) (mcg) վիտամին A, ռետինոլային ակտիվության համարժեք RETOL մկգ. Retinol (mcg) ռետինոլ CARTBEQ մկգ. ß-carotene equivalent (mcg) ß-կարոտինային համարժեք VITDEQ մկգ. Vit D (mcg), expressed as վիտամին D, արտահայտված վիտամին D3 + D2 + 5 x 25-

Vit D3+D2+5*25- hydroxycholecalicferol VITE մգ. Vit E (mg), expressed in α- tocopherol equivalents հիդրոքսիխոլիկալցիֆերոլ վիտամին E, արտահայտված α - տոկոֆերոլային համարժեքներով THIA մգ. Thiamin (mg) թիամին RIBF մգ. Riboflavin (mg) ռիբոֆլավին NIAEQ մգ. Niacin equivalents, total (mg) նիացինային համարժեք,ընդհանուր (նիացինի և 1/60 տրիպտոֆանի գումարը) VITB6 մգ. Vit B6 (mg) վիտամին B6 FOL մկգ. Folate (mcg) ընդհանուր ֆոլաթթու VITB12 մկգ. Vit B12 (mcg) վիտամին B12 VITC մգ. Vit C (mg), sum of L-ascorbic acid and L- dehydroascorbic acid Աղյուսակ 3. Գործածվող խորհրդանշաններ Tr հետքեր ( ) արժեքը ցածր որակի է վիտամին C, L- ասկորբինաթթվի և L-դեհիդրոասկորբինաթթվի գումարը Ջուր (գ.) Ջրի արժեքը տարբեր սկզբնաղբյուրներից և կարող է ստացվել տարբեր չորացման եղանակներով: Սպիտակուցներ (գ.) Սպիտակուցներ` հաշվարկվում է ընդհանուր ազոտի արժեքը բազմապատկելով ազոտի փոխակերպման գործակցով: Եթե աղյուսակ 4-ում առանձին գործակից նշված չէ, օգտագործվում է 6.25 գործակիցը: Աղյուսակ 4. Սննդամթերքում ընդհանուր ազոտի քանակը (գրամներով) սպիտակուցի փոխակերպելու համար կիրառվող գործակիցներ Սննդատեսակ Գործակից Սննդատեսակ Գործակից կենդանական ծագման սննդամթերք Բուսական ծագման սննդամթերք միս և ձուկ 6.25 ցորեն ժելատին (դոնդող) 5.55 ամբողջական 5.83 կաթ և կաթնամթերք 6.38 մաղուցք 6.31 կազեին 6.40 սաղմ 5.80 մայրական կաթ 6.37 էնդոսպերմ 5.70 ձու, ամբողջական 6.25 բրինձ և բրնձի ալյուր 5.95 ալբումին 6.32 Beans 6.25 վիտելին 6.12 Millet 6.31 Սկզբնաղբյուրը` ՄԱԿ-ի Պարենի և ընկուզեղեն Գյուղատնտեսության Կազմակերպություն և Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպություն, 1973թ. 7

Ճարպ և ճարպաթթուներ (գ.) Սույն շտեմարանում զետեղված արժեքները վերաբերվում են ընդհանուր ճարպին: Սննդամթերքում ընդհանուր ճարպը հիմնականում առկա է ոչ միայն եռագլիցերիդների, այլ եռագլիցերիդների, ֆոսֆոլիպիդների, ստերոլների և դրանց ուղեկցող միացությունների խառնուրդների ձևով: Ածխաջրատներ (գ.) Ածխաջրատներ մատչելի, հաշվարկված ըստ տարբերության արտահայտությունը ընտրվել է, քանզի շատ քիչ լաբորատոր հետազոտված ածխաջրատների տվյալներ են առկա, իսկ տարբեր սկզբնաղբյուրներում օգտագործվում են ածխաջրատների տարբեր արտահայտման ձևեր, որը և դժվարացնում է սննդամթերքի քիմիական բաղադրության տվյալների շտեմարանի կազմումը: Ածխաջրատներ մատչելի, հաշվարկված ըստ տարբերության արժեքը հաշվարկվում է ջրի, սպիտակուցների, ճարպեր մոխրի, սննդային թելիկների և ալկոհոլի քանակությունը հանելով 100գ. սննդամթերքից: Ածխաջրատներ մատչելի, հաշվարկված ըստ տարբերության արժեքը կարող են նաև հաշվարկվել հանելով սննդային ֆիբրինային թելիկների քանակությունը ածխաջրատներից, ընդհանուր, հաշվարկված տարբերությամբ : Մատչելի ածխաջրատներ ըստ տարբերության = 100- ( ջուր + սպիտակուցներ+ ճարպեր + մոխիր+ ֆիբրինային թելիկներ + ալկոհոլ) Այն դեպքերում, երբ ֆիբրինային թելիկների արժեքը բացակայում է, արժեքը ընդհանուր ածխաջրատներից հաշվարկված տարբերությամբ նշվում է ( ). Սննդային ֆիբրինային թելիկներ (գ.) Սննդային ֆիբրինային թելիկները իրենցից ներկայացնում են օրգանիզմում չյուրացվող բուսական պոլիսախարիդների (պեկտիններ, թաղանթանյութեր) և լիգնինի գումարը: Տարբեր եղանակներով սննդային ֆիբրինային թելիկների որոշման դեպքում կստանանք տարբեր արժեքներ: Սննդային Ֆիբրինային թելիկները որոշված են AOAC Պրոսկիի եղանակով և ներառում են ոչ օսլային պոլիսախարիդներ, լիգնին, կայուն օսլա և կայուն օլիգոսախարիդներ: Այս եղանակը ամենահաճախ առաջարկվող եղանակն է: Այս շտեմարանում սննդային Ֆիբրինային թելիկները որոշված են բացառապես միայն AOAC Պրոսկիի եղանակով: Այն դեպքերում,երբ միակ առկա են ոչ օսլային պոլիսախարիդներ (Էգլիստի ֆիբրինային թելիկներ)արժեքները նշվում են ( ). Էներգետիկ արժեք (կկալ., կջ. ) Մետաբոլիտիկ էներգետիկ արժեքը հաշվարկվում է սպիտակուցների, ճարպերի, ածխաջրատների, սննդային ֆիբրինային թելիկների և ալկոհոլի քանակություններով` օգտագործելով աղյուսակում նշված փոխակերպման գործակիցները : Մետաբոլիզմի ենթարկված էներգետիկ փոխակերպման գործակիցներ կջ./գ կկալ/գ Սպիտակուցներ 17 4 ճարպեր 37 9 ածխաջրատներ մատչելի 17 4 ֆիբրինային թելիկներ 8 2 ալկոհոլ * 29 7 * Ալկոհոլի բաղադրությունը ցույց է տրված ալկոհոլային խմիչքների սննդային անվանման մեջ 8

Մոխիր (գ.) և հանքային նյութեր (մգ. կամ մկգ.) Ընդհանուր մոխիրը դա օրգանական նյութերի մոխրացումից հետո առաջացած մնացորդին է: Եթե չկա լաբորատոր եղանակով հայտնաբերված մոխրի քանակություն,ապա մոխրի քանակությունը հաշվարկում են նույն/կամ նմանատիպ սննդամթերքներից կամ հաշվարկում են հանքային նյութերի քանակի գումարման եղանակով,որտեղ P և K արժեքները բազմապատկվում են երեքով: Ընտրված հանքային նյութերի արժեքները ներառում են կալցիում, երկաթ, մագնեզիում, ֆոսֆոր, նատրիում, կալիում, ցինկ, սելենիում, պղինձ, յոդ և մագնեզիում: Վիտամիններ Վիտամին A և կարոտիններ (մկգ.) Ընդհանուր վիտամին A-ն իր մեջ ներառում է ռետինոլը և կարոտինը (հայտնի է որպես նախավիտամին A): Վիտամին A-ն արտահյտվում է ռետինոլային ակտիվության համարժեքներով (RAE) որտեղ կարոտինները are attributed ցածր վիտամինային ակտիվությամբ փոխակերպման գործակիցներով: Ակտիվության փոխակերպման գործակցի օգտագործումը հիմնված է վերջին ուսումնասիրությունների վրա: Բանաձևը հետևյալն է` Վիտամին A (մկգ.). Ընդհանուր վիտամին A-ի ակտիվությունն արտահայտված մկգ, ռետինոլային համարժեքով (RAE)=ռետինոլ մկգ.+1/12 β-կարոտին, մկգ.+1/24 α-կարոտին, մկգ.+1/24 β - կրիպտոքսանտին մկգ.: Բետտա -կարոտին արտահայտված β -կարոտինային համարժեքով (մկգ.): β-կարոտինային համարժեք մկգ.= 1 β- կարոտին մկգ. + 0.5 α-կարոտին մկգ. + 0.5 β- կրիպտոքսանտին մկգ. Ռետինոլը հայտնաբերված է կենդանական ծագման շատ սննդամթերքներում, հիմնական տրանս ռետինոլներ կամ 13-ցիս ռետինոլներ են (Մակկանս և Վիդդոուսոն, 2002թ.): Վիտամին D (մկգ.) Սույն շտեմարանում վիտամին D հիմնականում արտահայտված է վիտամին D3 + D2 + 5 x 25-հիդրոքսիխոլիկալցիֆերոլ ձևով: Միայն բացառիկ դեպքերում, սորտեղ վիտամին D ներկայացվում է վիտամին D2 և D3 գումարի տեսքով,արժեքները նշվում են ( ): Վիտամին E (մկգ.) Վիտամին E-ն արտահայտվում է α-տոկոֆերոլային համարժեքով` α-տոկոֆերոլ մկգ.+ 0.4 β-տոկոֆերոլ մկգ.+ 0.1 γ-տոկոֆերոլ մկգ.+ 0.01 δ-տոկոտրենոլ մկգ.+ 0.3 α- տոկոտրենոլ մկգ. + 0.05 β-տոկոտրենոլ մկգ. +0.01 γ-տոկոտրենոլ մկգ.: Միայն բացառիկ դեպքերում վիտամին E-ն արտահայտվում է որպես միայն α-տոկոֆերոլ, նման դեպքում արժեքը նշվում է ( ): Թիամին, Ռիբոֆլավին, վիտամին B6 և վիտամին B12 (մգ.) Սննդամթերքի մեծամասնության համար այս վիտամինները հետազոտվել են մանրէաբանական եղանակով և/կամ բարձրարդյունավետ հեղուկ քրոմատագրման եղանակով : 9

Նիացինային համարժեք (մգ.) Նիացինի արժեքը այս շտեմարանում արտահայտված է նիացինային համարժեքով: Այն իրենից ներկայացնում է գործող նիացինի և տրիպտոֆանի բաժանած 60: Այն դեպքում, երբ միակ առկա արժեքը գործող նիացինն է, ապա արժեքը նշվում է ( ): Ֆոլացին (Ֆոլատներ) (մկգ.) Բնականում առկա Ֆոլացինը (ֆոլատներ) ածանցյալներն են 5,6,7,8- տետրահիդրոֆոլաթթվի և առկա են մոնոգլուկոնատի կամ պոլիգլյուկոնատի ձևով: Ընդհանուր Ֆոլացինի (ֆոլատներ) արժեքի որոշման ամենաարդյունավետ եղանակը մանրէաբանական է, որի ժամանակ օգտագործվում է լակտոբացիլուս ռամնոզիս (կասեի) մանրէներ: Այդ դեպքում կիրառվում է <FOL> պայմանական : Ֆոլացինի (ֆոլատներ) արժեքները կարող են նաև որոշվել ԲՀՔ եղանակով: Ֆոլաթթուն, որը բնականում առկա չէ սննդամթերքներում, բայց լայնորեն կիրառվում է սննդամթերքի հարստացման ժամանակ ներառված չէ այս շտեմարանում: Վիտամին C (մկգ.) Վիտամին C-ն սննդամթերքում L-ասկորբինաթթվի և L-դեհիդրոասկորբինաթթվի գումարն է և ներկայացված է <VITL> պայմանական անվանմամբ: Սննդամթերքի նմուշառում Հաշվի առնելով այն փաստը, որ ձուն, պանիրը, հացը, կաթնամթերքը և մածունը հայ ժողովրդի կողմից ամենահաճախ սպառվող սննդամթերքներն են, դրանք հետազոտվել են Հայաստանի Հանրապետության հավատարմագրված լաբորատորիաներից մեկում: Ք. Երևանում, վերոհիշյալ սննդամթերքներից (բացառությամբ հացի, որի փոխարեն վերցվել է ալյուր), կազմվել են ութ լաբորատոր փորձանմուշներ, որոնցից յուրաքանչյուրը բաղկացած է եղել 10 նախնական նմուշներից: Սննդամթերքի Նախնական նմուշների քանակը Լաբորատոր փորձանմուշի քանակը Ապրանքանիշի Ձու 30 (3 ապրանքանիշի) 3 Լուսակերտ,Արաքս Տնական շուկայից Ցորենի ալյուր 30 (3 ապրանքանիշի) 3 Բաղրամյան(տեղական) Արմաշ (տեղական) Ռուսական Պանիր Մածուն 10 (5 ապրանքանիշի, միևնույն յուղայնության) 10 (5 ապրանքանիշի, միևնույն յուղայնության) 1 Կալինինո, Տաշիր, Աշտարակ, Ամասիա, Եղեգնաձոր 1 Դիլի, Բիոկաթ, Էլոլա, Մարիաննա, Չանախ 10

Փոխանցված սննդանյութերի լաբորատոր հետազոտման եղանակները Սույն աղյուսակում տեղակայված լաբորատոր հետազոտման եղանակները օգտագործած են Մեծ Բրիտանական, Դանիական և Ամերիկյան սննդամթեքի քիմիական բաղադրության շտեմարաններում, որոնք հանդիսանում են այս շտեմարանի հիմնական սկզբնաղբյուրը, ինչպես նաև վերոհիշյալ մթերքների հետազոտման համար (նշված *): ԳՀՔ- գազահեղուկային բաշխման քրոմատագրման եղանակ ԳՔ- գազային բաշխման քրոմատոգրման եղանակ ԲՀՔ- բարձրարդյունավետ հեղուկ քրոմատագրման եղանակ ԻՏՊՕԷՍ- ինդուկտիվորեն կապակցված պլազմա- օպտիկական էմիսիոն սպեկտրոլուսաչափական եղանակ ԱԱՍ- ատոմաաբսորբման սպեկտրաչափական եղանակ Սննդանյութի Ջուր Լաբորատոր հետազոտման եղանակը Սառեցմամբ չորացում Վակումային չորացում 700 C-ում Օդային չորացում 1000 C-ում* Ազոտ AOAC եղանակ 968.06 (2004), Դումասի այրման եղանակ 990.03 Կելդալի 991.20 (AOAC, 2003)* Ճարպ Վերներ Սխմիդտ Էգան et al.(1981) Վեյբուհլ Ստոլդտ Էգան et al.(1981) Ռոզ-Գոտտլիեբ Էգան et al.(1981) Վեյբուլլ Բենտրոպ ԻԴՖ 125 (1988) Գրավիտացիոն եղանակ, ներառյալ մզվածքային եղանակ, որում օգտագործվում է քլորոֆորմի և մեթանոլի խառը լուծույթը կամ թթու հիդրոլիզը Ճարպաթթուներ, Մեթիլ եթերների ԳՀՔ (IUPAC, 1976)* (IUPAC, 1979) Տրանս ճարպաթթուներ ԳՀՔ (AOAC 994.10)* Խոլեստերին Ստանդարտ թորման եղանակ Ալկոհոլ Պաշտոնական եղանակ 985.25 AOAC եղանակ 991.43. (2003) Էնգլիստ et al.(1994) Անօրգանական Նատրիում Էմիսիոն սպեկտրաչափական եղանակ (Moxon 1983) ԱԱՍ (AOAC 985.35) * Բոցային լուսաչափական եղանակ ԻՏՊՕԷՍ (AOAC 984.27) Կալիում Էմիսիոն սպեկտրաչափական եղանակ ԱԱՍ (AOAC 985.35) * Բոցային լուսաչափական եղանակ ԻՏՊՕԷՍ (AOAC 984.27) Կալցիում ԱԱՍ (AOAC 985.35) * Տիտրաչափական եղանակ ԻԿՊՕԷՍ (AOAC 984.27) Մագնեզիում ԱԱՍ (AOAC 985.35) * Գունաչափական եղանակ* ԻԿՊՕԷՍ (ԱՕԱՑ 984.27) Էմիսիոն սպեկտրաչափական եղանակ (Moxon 1983) Պղինձ Գունաչափական եղանակ* ԱԱՍ (AOAC 985.35) ԻՏՊՕԷՍ (AOAC 984.27) 11

Յոդ ԱԱՍ (AOAC 985.35) ԻՏՊՕԷՍ (AOAC 984.27) Ցինկ Հիդրիդի առաջացմամբ ատոմաաբսորբման սպեկտրաչափական եղանակ (Տինգգի et al.1995) Ֆլուրոմետրիկ եղանակ (Միչի et al.1978) Ձևափոխված սելենիումի հիդրիդ (AOAC 986.15) կամ կայուն իզոտոպով նոսրացված գազային քրոմատագրման-մաս սպեկտրոմետրիա (Relmes and Veillon, 1981) Ֆոսֆոր Սպեկտրոֆլուրոմետրիա (Maxom, 1980) ԳՀՔ Վիտամիններ Ճարպալույծ վիտամիններ Ռետինոլ β-կարոտին Այլ կարոտինոիդներ Վիտամին D Վիտամին E Ջրալույծ վիտամիններ ԲՀՔ Քրոմատոգրման եղանակով տարանջատում և կլանում ԳՀՔ Հետադարձ փուլ ԲՀՔ եղանակ Մանրէաբանական և սպեկտրալուսաչափական եղանակ ԳՀՔ եղանակ* Հեղուկ քրոմատագրման եղանակով (AOAC 995.05 կամ 982.29) Նորմալ փուլ ԲՀՔ* Հետադարձ փուլ ԲՀՔ Գունաչափական եղանակ համակցված ԳՀՔ (Christie et al, 1973) Թիամին ԲՀՔ-ն ֆլուրումետրիկ հայտնաբերմամբ (Ֆինգլաս և Ֆաուլկս, 1984) Ֆլուրումետրիա (հանրային լաբորանտների և քիմիկների հասարակություն, 1951) Մանրէաբանական (Բելլ, 1974)* Ֆլուրոմետրիկ եղանակ (AOAC 942.23) նորմալ փուլ ԲՀՔ Ռիբոֆլավին ԲՀՔ-ն ֆլուրոմետրիկ հայտնաբերմամբ Մանրէաբանական (Բելլ, 1974 և AOAC 940.33)* ֆլուրոմետրիկ հայտնաբերում (AOAC 970.65) նորմալ փուլ ԲՀՔ Նիացին ԲՀՔ (Կմիատոուսկա et al. 1989) Մանրէաբանական (Բելլ 1974) Մանրէաբանական (AOAC 944.13) Վիտամին B6 ԲՀՔ ֆլուրոմետրիկ հայտնաբերմամբ (Կվիատովսկա et al.1989, Բրուբաչեր et al.1985) Մանրէաբանական (Բելլ, 1974) Մանրէաբանական (AOAC 961.15) Վիտամին B12 Մանրէաբանական (Բելլ 1978, AOAC 945.74 կամ 992.0 և AOAC 952.20) Ֆլուրոմետրիկ եղանակ (AOAC, 942.23)* Ֆոլաթթու Մանրէաբանական ( Ֆիլիպս և Վրայթ,1983;Բելլ, 1974)* Եռենզիմ մանրէաբանական գործընթաց ԲՀՔ Վիտամին C Ասկորբինաթթու և դեհիդրոասկորբինաթթու ԲՀՔ-ն ֆլուրոմետրիկ հայտնաբերմամբ (Ֆինգլաս և Ֆաուլքս 1984) Տիտրաչափական եղանակ (AOAC,1975) Դիքլորինդոֆենոլային եղանակ (AOAC 967.21) Ֆլուրոմետրիկ եղանակ (AOAC 967.22.4 AOAC 1975) ԲՀՔ * Հայաստանի Անասնաբուժական Հակահամաճարակային և Ախտաբանական կենտրոնում ութ սննդատեսակների հետազոտման համար օգտագործված լաբորատոր եղանակներ 12

Եփված սննդամթերք և կերակուրներ Եփված կերակուրները հաշվարկվում են հաշվի առնելով կերակուրների բաղադրամասերը և եփման հետևանքով տեղի ունեցող քաշային փոփոխությունները, ինչպես նաև վիտամինների և հանքային նյութերի կորուստը: Բաղադրատոմսերը հաշվարկվում են օգտագործելով խառը բաղադրատոմսեր հաշվարկման եղանակը: Դա նշանակում է, որ սննդանյութի կրճատման գործակիցները կիրառվում են բաղադրամասերի մակարդակում, իսկ այրման գործակիցները բաղադրատոմսի մակարդակում, օրինակ սննդանյութերի արժեքները գումարելուց հետո: Բաղադրամաս 1: NV x RF Բաղադրամաս 2: NV x RF Բաղադրամաս 3: NV x RF ----------------------------------------------------- Բաղադրատոմս: Գումարը վերոնշյալի x 1/այրման գործակից Այրման գործակից YF: Եփման արդյունքում քաշի % փոփոխությունը սննդամթերքում կամ բաղադրատոմսում RF: սննդամթերքում կամ կերակուրում սննդանյութերի % պահպանումը վերամշակումից հետո: Այս բաժինը բաղկացած է չորս ենթաբաժիններից: 1. Վիտամինների կորստի հաշվարկը բաղադրամասերում 2. Քաշի փոփոխությունը սննդամթերք պատրաստելիս 3. Հում սննդամթերքից եփված սննդամթերքի ուտելի բաժնեմասի հաշվարկումը 4. Բաղադրատոմսերով պատրաստված կերակուրների բաղադրամասերով հաշվարկ Վիտամինների կորստի հաշվարկը բաղադրամասերում Ջերմա և ջրակայուն վիտամինների տոկոսային քանակության կորուստը բաղադրատոմսերով պատրաստված եփված կերակուրներում ըստ սննդային խմբի և պատրաստման եղանակների ցուցադրված է ներքոհիշյալ աղյուսակներում: Սննդանյութերի արժեքների կրճատման գործակիցները վերցված են Բրիտանական շտեմարանից (Մկկանս և Վիդդոուսոն, 2002) և Բոգնար: Աղյուսակ 1: Եփման հետևանքով հացահատիկային մթերքներում վիտամինների % կորուստը վիտամինների % կորուստը խաշված թխված Թիամին 40 25* Ռիբոֆլավին 40 15 Նիացին 40 5 Վիտամին B6 40 25 Ֆոլաթթու 50 50 *15% հաց թխելիս և տոստեր պատրաստելիս 13

Աղյուսակ 2: Եփման հետևանքով կաթի վիտամինների % կորուստը վիտամինների % կորուստը Եռացված (օրինակ կաթնային հիմքով խմիչքներ, կրեմներ և այլն) Սոուս (օրինակ պանրով սոուս) Թխված կերակուրներ Վիտամին E 20 (20) Թիամին 10 20 25 Ռիբոֆլավին 10 (10) 15 Նիացին (0) (0) 5 Վիտամին B6 10 20 25 Վիտամին B12 5 (5) Ֆոլաթթու 20 50 50 Վիտամին C 50 50 * փակագծերում նշված արժեքները հաշվարկված են Աղյուսակ 3: Եփման հետևանքով ձվի վիտամինների % կորուստը վիտամինների % կորուստը Կաթնաձվածեղ ձվածեղ Թխված կերակուրներ Խաշած Թիամին 5 5 15 30 Ռիբոֆլավին 20 20 15 20 Նիացին 5 5 5 20 Վիտամին B6 15 15 25 20 Ֆոլաթթու 30 30 50 20 Աղյուսակ 4: Եփման հետևանքով մսի վիտամինների % կորուստը վիտամինների % կորուստը Միս, գրիլ կամ տապակած մսային կերակուրներ * Վիտամին A 0 0 Վիտամին E 20 20 Թիամին 20 20 Ռիբոֆլավին 20 20 Նիացին 20 20 Վիտամին B6 20 20 Վիտամին B12 20 20 Պանտոտենաթթու 20 20 Ֆոլաթթու * 50 Վիտամին C * 50 * Մսամթերքներում ֆոլաթթվի և վիտամին C ի քանակությունները այնքան քիչ են, որ կորուստները անիմաստ է հաշվարկել 14

Աղյուսակ 5: Եփման հետևանքով ձկան վիտամինների % կորուստը վիտամինների % կորուստը եռացող ջրի մեջ եփած խաշած գրիլ տապակած Վիտամին A 0 0 0 0 Վիտամին E 0 0 0 0 Թիամին 0 0 0 0 Ռիբոֆլավին 10 30 10 20 Նիացին 0 20 10 20 Վիտամին B6 10 20 10 20 Վիտամին B12 0 10 10 20 Ֆոլաթթու 0 10 0 0 Պանտոտենաթթու 0 20 0 0 Քաշի փոփոխությունը սննդամթերք պատրաստելիս Ներքևի աղյուսակում ցույց է տրված քաշի տոկոսային փոփոխությունները սննդամթերք պատրաստելիս: Այդ փոփոխությունները հիմնականում պայմանավորված են ջրի կորստի կամ ավելացման, երբեմն էլ յուղային մասի կորստի կամ ավելացման հետ: Այդ արժեքները հաշվարկվում են հետևյալ բանաձևով: սննդամթերքի քաշը եփված վիճակում-սննդամթերքի քաշը հում վիճակում X 100 սննդամթերքի քաշը հում վիճակում Այրման գործակիցները ձեռք են բերվել մեր կողմից արված հաշվարկների, Բրիտանական շտեմարանից (Մկկանս և Վիդդոուսան, 2002) և Բոգնար: Հում սննդամթերքից եփված ուտելի բաժնեմասի հաշվարկումը Ուտելի փոխակերպման գործակցով սննդամթերքի քաշից, որը իր մեջ ներառում է ոչ ուտելի բաժնեմաս (մերժված մաս կամ թափոն), հնարավոր է հաշվարկել սննդամթերքի ուտելի բաժնեմասը: Եփված ուտելի բաժնեմասի քանակությունը կարող է հաշվարկվել հում սննդամթերքի հայտնի քաշից (ինչպես որ ձեռք է բերվել), գործածելով ուտելի փոխակերպման գործակիցը և այրման գործակիցը: Դա արվում է ներքոհիշյալ բանաձևում նկարագրված ձևով: Եփված ուտելի բաժնեմասը որպես հում (ինչպես որ ձեռք է բերվել) սննդամթերքի բաժնեմաս = եփված սննդամթերքի ուտելի բաժնեմասը X (100-% քաշի կորուստը) 100 15

Բաղադրատոմսերով պատրաստված կերակուրների բաղադրամասերով հաշվարկ: Եփված կերակուրները հաշվարկվում են հաշվի առնելով կերակուրների բաղադրամասերը և եփման հետևանքով տեղի ունեցող քաշային փոփոխությունները, որոնք հիմանականում պայմանավորված են ջրի գոլորշիացման կամ ներծծման, ինչպես նաև ճարպերի կորստի կամ ավելացման հետ: Եթե քաշերի տարբերությունը պայմանավորված է միայն ջրով ապա եփված ուտեստի սննդանյութերի և ջրի կազմը հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով: Եփված կերակրի սննդային կազմը 100գում = հում բաղադրամասերի սննդանյութերի կազմը X 100 Եփված կերակրի քաշին Եփված կերակրի ջրային կազմը 100գ-ում = հում բաղադրամասերի ջրային քանակությունը - քաշի կորուստը եփելիս X 100 Եփված կերակրի քաշին Տեղեկություններ ճարպերի կորստի հետևանքով առաջացող քաշի փոփոխությունների վերաբերյալ Ճարպերի փախակերպման գործակիցներ են առկա մսի և թռչնամսի համար: Եթե սննդում ճարպի քանակությունը 5% ավելի է, ապա քաշի փոփոխությունները կատարվում են մասամբ ջրի մասամբ էլ ճարպի հաշվին: Այս դեպքում գործում են փոխակերպման գործակիցները: Ճարպերի փախակերպման գործակիցներ մսի և թռչնամսի համար Սննդում ճարպի Սննդում ճարպի քանակությունը <5% քանակությունը 5-15% Սննդում ճարպի քանակությունը > 15% Ջրի կորուստ 0% 7% 13-15% Ճարպի կորուստ 100% 93% 85-87% Եթե բաղադրատոմսերում քաշը արտահայտված է բաժնեմասերով, ապա պետք է հաշվի առնել հետևյալը` կերակրի սոդա, 1 թեյի գդալ = 3.5 գ. մեկ ձու = 50գ, մեկ ձվի սպիտակուց = 32գ, մեկ ձվի դեղնուց = 18գ. ալյուր, 1 ճաշի գդալ = 20գ. սխտոր, 1 պճեղ = 4գ. խոտաբույսեր, չորացած, 1 թեյի գդալ = 1 գ. պղպեղ, 1 թեյի գդալ = 1գ. աղ, 1 թեյի գդալ = 3գ. շաքարավազ, 1 թեյի գդալ = 4գ. բուսական ձեթ, 1 թեյի գդալ = 11գ (Մկկանս և Վիդդոուսոն 2002) 16

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Սննդամթերքի անգլերեն 01 Հացահատիկ և դրանից պատրաստված ուտեստներ - Cereals and their products Սկզբնաղբյուրը Ուտելի բաժնեմաս Էներգետիկ արժեք (կկալ) կջ Ջուր Սպիտակուցներ Մատչելի ածխաջրատներ 0101 Հատիկներ, հաց և ալյուր - Grains, bread and flour 0101001 Հաց, առաջին տեսակի Bread, first-grade wheat DK07 1.00 (271) 1143 33.9 8.0 48.0 4.0 0101002 Հնդկաձավար, չեփած Buckwheat, raw DK07, US222 1.00 (362) 1531 10.1 12.9 67.5 4.0 0101003 Բլղուր, չեփած Bulgur, raw DK07, US22 1.00 (342) 1443 9.1 11.5 63.3 13.0 0101004 Բլղուր, եփած Bulgur, boiled cal. from raw 1.00 (139) 589 64.1 4.6 27.1 3.0 0101005 Խավիծ Chavic recipe cal. 1.00 (328) 1376 33.3 7.4 43.0 1.3 0101006 Լավաշ Lavash recipe cal. 1.00 (281) 1191 27.0 8.7 57.2 3.1 0101007 Մակարոն/սպագետի, չեփած Macaroni/ spaghetti, raw UK6, DK07, US22 1.00 (359) 1523 9.7 12.4 71.9 3.2 0101008 Մակարոն/սպագետի, եփած Macaroni/ spaghetti, boiled cal. from raw 1.00 (146) 619 63.3 5.1 29.3 1.3 0101009 Բրինձ, սպիտակ, երկար, չեփած Rice, white, long-grain, raw UK6, US22 1.00 (354) 1501 11.1 7.3 79.2 1.3 0101010 Բրինձ, սպիտակ, երկար, եփած Rice, white, long-grain, boiled cal. from raw 1.00 (128) 542 67.9 2.6 28.6 0.5 0101011 Բրինձ, սպիտակ, կարճ, չեփած Rice, white, short-grain, raw DK07 1.00 (354) 1504 12.0 8.4 77.1 0.7 0101012 Բրինձ, սպիտակ, կարճ, եփած Rice, white, short-grain, boiled cal. from raw 1.00 (128) 543 68.2 3.0 27.8 0.3 0101013 Սպիտակաձավար, չեփած Semolina, raw US22 1.00 (344) 1457 12.7 12.7 68.9 3.9 0101014 0101015 0101016 0101017 Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Արմաշ գործարանի,տեղական Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Բաղրամյան գործարանի,տեղական Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Մակֆա գործարանի,ռուսական Սննդային Ֆիբրինային թելիկներ Wheat flour, white, breadmaking DK07, UK6 1.00 (344) 1457 13.4 10.6 70.1 3.7 Wheat flour, white, breadmaking, Armash factory, local Wheat flour, white, breadmaking, Bagramyan factory, local Wheat flour, white, breadmaking, Makfa, nonlocal analyzed, DK07 1.00 (358) 1520 9.5 12.0 72.6 3.7 analyzed, DK07 1.00 (356) 1511 9.9 12.0 72.3 3.7 analyzed, DK07 1.00 (354) 1502 10.5 10.3 73.9 3.7 0101018 Ցորեն, չեփած Wheat, kernels, whole, cracked, raw DK07 1.00 (340) 1439 10.4 10.7 64.4 11.0 17

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն ճարպ ընդ. Հագեցած ճարպաթթուներ Մոնոչհագեցած ճարպաթթուներ 01 Հացահատիկ և դրանից պատրաստված ուտեստներ - Cereals and their products Պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ Տրանս Ճարպաթթուներ Խոլեստերին 0101 Հատիկներ, հաց և ալյուր - Grains, bread and flour 0101001 Հաց, առաջին տեսակի 4.3 0.9 1.0 1.0 0.4 0 1.8 37 1.0 21 124 128 465 0.6 0.12 0101002 Հնդկաձավար, չեփած 3.6 0.7 1.0 1.0 0 2.0 17 2.2 231 362 460 1 2.4 1.10 0101003 Բլղուր, չեփած 1.8 0.3 0.2 0.8 0 1.3 34 3.6 140 285 336 11 2.4 0.33 0101004 Բլղուր, եփած 0.7 0.1 0.1 0.3 0 0.5 13 1.4 55 113 133 4 0.9 0.13 0101005 Խավիծ 13.8 8.1 3.5 0.7 0.5 41 1.3 133 0.5 21 142 215 74 0.7 0.06 0101006 Լավաշ 1.2 0.2 0.1 0.5 0.0 0 2.7 21 1.2 27 496 125 796 0.7 0.33 0101007 Մակարոն/սպագետի, չեփած 1.7 0.3 0.2 0.7 Tr 0 1.0 22 1.5 56 170 223 6 1.4 0.28 0101008 Մակարոն/սպագետի, եփած 0.7 0.1 0.1 0.3 Tr 0 0.4 9 0.6 23 69 91 3 0.6 0.11 Չոր մնացորդ Ca Fe Mg P K Na Zn Cu 0101009 0101010 0101011 Բրինձ, սպիտակ, երկար, չեփած Բրինձ, սպիտակ, երկար, եփած Բրինձ, սպիտակ, կարճ, չեփած 0.6 0.2 0.2 0.2 0 0.6 24 1.1 25 115 115 5 1.1 0.22 0.2 0.1 0.1 0.1 0.0 0 0.2 8 0.4 9 42 42 2 0.4 0.08 1.2 0.3 0.3 0.4 0.0 0 0.6 53 1.2 35 130 150 2 1.7 0.20 0101012 Բրինձ, սպիտակ, կարճ, եփած 0.4 0.1 0.1 0.2 0.0 0 0.2 19 0.4 13 47 54 1 0.6 0.07 0101013 Սպիտակաձավար, չեփած 1.1 0.2 0.1 0.4 0 0.8 17 1.2 47 136 186 1 1.1 0.19 0101014 0101015 Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Արմաշ գործարանի,տեղական 1.5 0.2 0.1 0.6 0.0 0 0.8 16 1.3 28 119 143 3 0.9 0.16 1.4 0.2 0.1 0.6 0.0 0 0.8 17 1.3 18 83 120 10 0.7 0.12 0101016 0101017 Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Բաղրամյան գործարանի,տեղական Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Մակֆա գործարանի,ռուսական 1.3 0.2 0.1 0.6 0.0 0 0.8 18 1.4 17 83 118 11 0.7 0.12 1.1 0.2 0.1 0.5 0.0 0 0.5 18 1.1 16 86 122 10 0.7 0.11 0101018 Ցորեն, չեփած 2.0 0.3 0.2 0.9 0 1.5 26 3.5 116 272 384 5 2.8 0.32 18

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Se I Mn Վիտ.A Ռետինոլ կարոտինային համարժեք Վիտ. D Վիտ. E Թիամին Ռիբոֆլավին Նիացինային համարժեք Վիտ. B6 Ֆոլաթթու Վիտ. B12 Վիտ.C 01 Հացահատիկ և և դրանից պատրաստված ուտեստներ - Cereals and their products 0101 Հատիկներ,հաց և ալյուր - Grains, bread and flour 0101001 Հաց, առաջին տեսակի 2.7 20.7 0.60 0 0 0 0.53 0.12 0.07 2.4 0.05 50 0.0 0.0 0101002 Հնդկաձավար, չեփած 8.3 1.30 0 0 0.0 0.10 0.43 10.2 0.21 30 0.0 0.0 0101003 Բլղուր, չեփած 3.2 3.6 3.32 0 0 3 0.0 1.52 0.27 0.11 7.9 0.35 24 0.0 0.0 0101004 Բլղուր, եփած 1.3 1.4 1.31 0 0 1 0.0 0.60 0.06 0.03 1.9 0.08 5 0.0 0.0 0101005 Խավիծ 2.0 31.4 0.21 121 114 81 0.1 0.53 0.06 0.23 1.7 0.08 9 0.9 2.1 0101006 Լավաշ 2.0 1.1 0.50 0 0 0 0.0 0.37 0.10 0.04 2.4 0.08 26 0.0 0.0 0101007 Մակարոն/սպա-գետի, չեփած 28.1 0.6 0.80 0 0 0 0.0 (0.25) 0.14 0.05 4.5 0.10 24 0.0 0.0 0101008 Մակարոն/սպագետի, եփած 11.4 0.2 0.32 0 0 0 0.0 (0.10) 0.03 0.01 1.1 0.02 5 0.0 0.0 0101009 Բրինձ, սպիտակ, երկար, չեփած 1.09 0 0 0 0.0 (0.11) 0.07 0.05 3.0 0.16 8 0.0 0.0 0101010 Բրինձ, սպիտակ, երկար, եփած 0.0 0.39 0 0 0 0.0 (0.04) 0.02 0.01 0.6 0.04 1 0.0 0.0 0101011 Բրինձ, սպիտակ, կարճ, չեփած 6.0 2.2 0.90 0 0 0 0.0 0.05 0.07 0.04 3.0 0.11 31 0.0 0.0 0101012 Բրինձ, սպիտակ, կարճ, եփած 2.2 0.8 0.32 0 0 0 0.0 0.02 0.02 0.01 0.9 0.02 6 0.0 0.0 0101013 Սպիտակաձա-վար, չեփած 0.62 0 0 0.28 0.08 6.0 0.10 72 0.0 0.0 0101014 0101015 0101016 0101017 Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Արմաշ գործարանի,տեղական Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Բաղրամյան գործարանի, տեղական Ցորենի ալյուր, սպիտակ, բարձր կամ առաջին տեսակի, Մակֆա գործարանի, ռուսական 2.5 0.5 0.61 0 0 0 0.0 0.46 0.14 0.03 3.0 0.12 25 0.0 0.0 5.6 0.53 0 0 0 0.0 0.22 0.02 3.0 0.10 26 0.0 0.0 5.5 0.53 0 0 0 0.0 0.21 0.02 3.0 0.10 25 0.0 0.0 5.0 0.5 0.57 0 0 0 0.0 2.56 0.17 0.03 3.0 0.17 27 0.0 0.0 0101018 Ցորեն, չեփած 4.1 3.60 0 0 0 0.0 1.40 0.35 0.13 7.4 0.36 21 0.0 0.0 19

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Սննդամթերքի անգլերեն Սկզբնաղբյուրը Ուտելի բաժնեմաս Էներգետիկ արժեք (կկալ) կջ Ջուր Սպիտկուց Մատչելի ածխաջրատներ 0102 Թխվածքներ և տորթեր - Biscuits and cakes 0102001 Գաթա Cake, Gata recipe cal. 1.00 (491) 2049 10.2 6.8 51.5 1.9 0102002 Խորիզով գաթա Cake, Gata with Koritz recipe cal. 1.00 (402) 1683 22.0 6.8 48.2 2.0 0102003 Շոկոլադե բիսկվիթ, կրեմով, ամբողջությամբ գլազուրապատ Chocolate biscuits, cream filled, full coated UK6 1.00 (529) 2214 0.9 6.4 61.3 (1.5) 0102004 Փախլավա Paklava recipe cal. 1.00 (381) 1596 27.9 5.3 44.7 1.5 0102005 Թխվածքաբլիթ Short sweet biscuit UK6 1.00 (491) 2060 2.6 6.2 66.9 (1.5) 0102006 Վաֆլի,բուրավետացված/լցոնած, Wafer biscuits, flavored / filled, chocolate, շոկոլադ,ամբողջությամբ գլազուրապատ full coated UK6 1.00 (538) 2247 1.0 6.9 60.1 (1.1) 0103 Պիցաներ և ախորժաբեր նախուտեստներ - Pizzas and savory snacks 0103001 Աղի ձողիկներ Salty sticks US22 1.00 (402) 1693 6.1 12.0 65.5 3.0 0103002 Խմոր պիցայի համար, չեփված Pizza base, raw UK6 1.00 (296) 1250 30.0 7.8 54.3 (2.1) 0103003 Պիցա, պանրով և լոլիկով Pizza, cheese and tomato UK6 1.00 (253) 1065 43.5 12.4 32.9 (2.2) 02 Օսլայով հարուստ արմատապտուղներ /պալարապտուղներ և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Starchy roots/tubers and their prodcuts 0200001 Կարտոֆիլ, նոր, չեփված New potatoes, raw DK07, UK6 0.87 (72) 305 80.8 1.8 15.0 1.2 0200002 Կարտոֆիլ, նոր,եփած New potatoes, boiled cal. from raw 1.00 (71) 299 81.2 1.7 14.7 1.1 0200003 Կարտոֆիլ, հին, չեփված Old potatoes, raw UK6, DK07 0.83 (75) 318 79.7 2.2 15.3 1.5 0200004 Կարտոֆիլ, հին, եփած Old potatoes, boiled cal. from raw 1.00 (75) 316 79.9 2.1 15.3 1.4 0200005 Կարտոֆիլ, հին, տապակած բուսական Old potatoes, chipped, fried in vegetable ձեթով oil UK6, US22 1.00 (241) 1007 52.3 3.2 28.0 (2.2) 0200006 Կարտոֆիլ, հին, կարագով տրորած Old potatoes, mashed with butter UK6 1.00 (105) 441 77.6 1.8 14.2 (1.1) 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300001 Կաղամբ, թարմ Cabbage, raw DK, UK6, US22 0.84 (29) 120 91.2 1.3 4.3 2.4 0300002 Կաղամբ, եփած Cabbage, boiled cal. from raw 1.00 (29) 123 91.0 1.3 4.4 2.4 0300003 Գազար,թարմ Carrots, raw UK6, DK07 0.81 (37) 154 89.2 0.8 6.1 2.8 0300004 Գազար,եփած Carrots, boiled cal. from raw 1.00 (40) 166 88.5 0.8 6.7 3.0 0300005 Գազար,դալար,թարմ Carrots, young, raw UK6 0.87 (39) 164 88.8 0.7 6.7 (2.4) 0300006 Վարունգ, թարմ Cucumber, raw DK 07, UK6, US22 0.96 (13) 55 96.0 0.7 2.0 0.8 0300007 Սմբուկ, թարմ Eggplants, raw DK07, US22, UK6 0.89 (22) 92 92.9 0.9 2.9 2.4 0300008 Սմբուկ,եփած Eggplants, boiled cal. fromraw 1.00 (28) 116 91.2 1.2 3.6 3.0 0300009 Սխտոր, թարմ Garlic, raw DK07, US22, UK6 0.84 (146) 620 60.5 6.9 26.5 4.1 0300010 Խաղողի տերև, պահածոյացված Grape leaves, canned US22 1.00 (82) 345 76.1 4.3 11.7 0300011 Խաղողի տերև, թարմ Grape leaves, raw US22 0.95 (89) 369 73.3 5.6 6.3 11.0 0300012 Հազարաթերթիկ, թարմ Lettuce, raw UK6 0.74 (17) 72 95.1 0.8 1.9 (0.9) ֆիբրին 20

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն ճարպ ընդ. Հագեցած ճարպաթթուներ Մոնոչհագեցած ճարպաթթուներ Պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ Տրանս Ճարպաթթուներ Խոլեստերին 0102 Թխվածքներ և տորթեր - Biscuits and cakes 0102001 Գաթա 28.1 12.5 8.3 5.9 0.1 51 1.4 32 1.0 18 98 109 188 0.7 0.10 0102002 Խորիզով գաթա 19.8 10.6 5.0 2.2 0.7 65 1.2 49 0.9 23 163 159 168 0.7 0.15 0102003 Շոկոլադե բիսկվիթ, կրեմով, ամբողջությամբ գլազուրապատ 28.4 16.3 9.2 1.6 11 1.5 125 1.4 34 150 240 175 0.7 0.18 0102004 Փախլավա 19.9 8.6 4.9 4.9 0.4 62 0.8 35 0.7 24 125 104 115 0.6 0.24 0102005 Թխվածքաբլիթ 21.8 11.1 8.1 1.5 0.9 37 1.0 87 1.8 15 85 110 360 0.6 0.11 0102006 Վաֆլի,բուրավետացված/լցոնած, շոկոլադ,ամբողջությամբ գլազուրապատ 29.7 18.2 9.0 1.0 14 1.2 140 1.4 42 155 140 94 0.8 0.24 0103 Պիցաներ և ախորժաբեր նախուտեստներ - Pizzas and savory snacks 0103001 Աղի ձողիկներ 9.5 1.4 3.6 3.6 0.0 3.9 22 4.3 32 121 124 657 0.9 0.19 0103002 Խմոր պիցայի համար, չեփված 4.8 1.0 86 1.5 18 85 124 272 0.6 0.09 0103003 Պիցա, պանրով և լոլիկով 7.5 3.1 2.4 1.3 0.2 13 1.5 213 1.2 24 170 165 247 1.3 0.11 02 Օսլայով հարուստ արմատապտուղներ/պալարապտուղներ և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Starchy roots/tubers and their prodcuts 0200001 Կարտոֆիլ, նոր, չեփված 0.3 0.1 0.0 0.1 0 1.0 6 0.3 14 34 320 11 0.2 0.09 0200002 Կարտոֆիլ, նոր, եփած 0.3 0.1 0.0 0.1 0 1.0 6 0.3 14 33 314 11 0.2 0.09 0200003 Կարտոֆիլ, հին, չեփված 0.2 0.1 Tr 0.1 0.0 0 1.1 5 0.4 17 37 360 7 0.3 0.08 0200004 Կարտոֆիլ, հին, եփած 0.2 0.0 Tr 0.1 0.0 0 1.0 5 0.4 17 36 353 7 0.3 0.08 0200005 Կարտոֆիլ, հին, տապակած 12.4 3.6 5.3 3.1 0 1.9 11 0.9 31 62 660 35 0.6 0.14 0200006 Կարտոֆիլ, հին, կարագով տրորած 4.3 2.8 1.0 0.2 12 1.0 13 0.4 13 35 260 43 0.3 0.06 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300001 Կաղամբ, թարմ 0.2 Tr Tr 0.1 0.0 0 0.7 47 0.4 10 28 217 10 0.2 0.02 0300002 Կաղամբ, եփած 0.2 Tr Tr 0.1 0.0 0 0.7 48 0.4 10 29 221 11 0.2 0.02 0300003 Գազար,թարմ 0.4 0.1 0.0 0.2 0 0.7 31 0.3 9 27 254 56 0.2 0.04 0300004 Գազար,եփած 0.4 0.1 0.0 0.2 0 0.7 32 0.3 9 28 270 59 0.2 0.04 0300005 Գազար,դալար,թարմ 0.5 0.1 Tr 0.3 0 0.9 34 0.4 9 25 240 40 0.2 0.02 0300006 Վարունգ, թարմ 0.1 Tr Tr Tr 0.0 0 0.5 18 0.2 10 32 137 5 0.1 0.04 0300007 Սմբուկ, թարմ 0.2 0.1 Tr 0.1 0.0 0 0.6 9 0.3 12 24 227 2 0.2 0.06 0300008 Սմբուկ,եփած 0.3 0.1 Tr 0.2 0.0 0 0.8 11 0.4 15 30 283 3 0.2 0.07 0300009 Սխտոր, թարմ 0.5 0.1 Tr 0.3 0.0 0 1.5 74 1.8 25 161 474 13 1.1 0.22 0300010 Խաղողի տերև, պահածոյացված 2.0 0.3 0.1 1.0 0 6.0 289 3.0 14 34 29 2853 0.4 1.84 0300011 Խաղողի տերև, թարմ 2.1 0.3 0.1 1.1 0 1.7 363 2.6 95 91 272 9 0.7 0.42 0300012 Հազարաթերթիկ, թարմ 0.5 0.1 Tr 0.3 0 0.8 28 0.7 6 28 220 3 0.2 0.01 Չոր մնացորդ Ca Fe Mg P K Na Zn Cu 21

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Se I Mn Վիտ.A Ռետինոլ կարոտինային համարժեք Վիտ. D Վիտ. E Թիամին Ռիբոֆլավին Նիացինային համարժեք Վիտ. B6 Ֆոլաթթու Վիտ. B12 Վիտ. C 0102 Թխվածքներ և տորթեր - Biscuits and cakes 0102001 Գաթա 2.8 1.5 0.33 305 291 179 2.5 3.18 0.07 0.06 1.8 0.06 10 0.2 0.0 0102002 Խորիզով գաթա 2.2 9.6 0.35 154 147 107 0.2 0.82 0.08 0.11 1.9 0.09 30 0.3 0.6 0102003 Շոկոլադե բիսկվիթ, կրեմով, ամբողջությամբ գլազուրապատ 110.0 0.40 Tr Tr Tr Tr 1.16 0.28 0.24 2.4 0.04 10 0.0 0.0 0102004 Փախլավա 2.1 1.0 0.41 139 134 81 0.2 0.80 0.07 0.07 1.4 0.09 11 0.1 0.1 0102005 Թխվածքաբլիթ 0 0 0 0.0 3.60 0.16 0.04 2.2 0.05 13 0.0 0.0 0102006 Վաֆլի,բուրավետացված/ լցոնած, շոկոլադ,ամբողջությամբ գլազուրապատ 0.40 Tr Tr Tr 0.0 1.03 0.07 0.26 2.5 0.05 15 0.0 0.0 0103 Պիցաներ և ախորժաբեր նախուտեստներ - Pizzas and savory snacks 0103001 Աղի ձողիկներ 37.5 0.56 0 0 0 0.0 (1.01) 0.59 0.55 7.6 0.07 162 0.0 0.0 0103002 Խմոր պիցայի համար, չեփված 0.50 0.41 0.03 1.7 0.03 8 0.0 0.0 0103003 Պիցա, պանրով և լոլիկով, 7.0 35.0 0.30 67 60 84 0.3 1.68 0.19 0.11 3.4 0.04 7 0.7 1.0 02 Օսլայով հարուստ արմատապտուղներ /պալարապտուղներ և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Starchy roots/tubers and their prodcuts 0200001 Կարտոֆիլ, նոր, չեփած 1.0 3 0.10 Tr 0 Tr 0.0 (0.06) 0.15 0.02 0.6 0.44 25 0.0 19.0 0200002 Կարտոֆիլ, նոր, եփած 1.0 2.9 0.10 Tr 0 Tr 0.0 (0.06) 0.10 0.02 0.4 0.26 15 0.0 10.2 0200003 Կարտոֆիլ, հին, չեփած 1.0 3.0 0.10 Tr 0 0.0 0.06 0.21 0.02 0.7 0.44 35 0.0 13.0 0200004 Կարտոֆիլ, հին, եփած 1.0 2.9 0.10 Tr 0 Tr 0.0 0.06 0.13 0.02 0.5 0.26 21 0.0 7.0 0200005 Կարտոֆիլ, հին, տապակած 2.0 5 0.20 Tr Tr Tr 0.0 0.39 0.08 0.01 0.9 0.32 36 0.0 9.0 0200006 Կարտոֆիլ, հին, կարագով տրորած 1.0 5.0 0.10 41 39 21 Tr 0.15 0.16 0.02 0.9 0.30 24 Tr 5.0 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300001 Կաղամբ,, թարմ 0.7 1.1 0.20 3 0 38 0.0 0.11 0.08 0.03 0.5 0.15 51 0.0 39.2 0300002 Կաղամբ, եփած 0.7 1.1 0.20 3 0 39 0.0 0.11 0.05 0.02 0.3 0.09 31 0.0 22.0 0300003 Գազար, թարմ 0.5 0.8 0.25 882 0 10583 0.0 0.55 0.06 0.03 0.9 0.12 37 0.0 5.8 0300004 Գազար,եփած 0.6 0.8 0.27 938 0 11259 0.0 0.59 0.04 0.03 0.8 0.08 24 0.0 3.4 0300005 Գազար,դալար,եփած 1.0 2.0 0.10 651 0 7807 0.0 (0.56) 0.04 0.02 0.6 0.07 28 0.0 4.0 0300006 Վարունգ, թարմ 0.2 1.6 0.09 4 0 52 0.0 0.11 0.02 0.02 0.3 0.04 14 0.0 6.2 0300007 Սմբուկ, թարմ 0.3 0.1 0.20 2 0 29 0.0 0.03 0.04 0.03 0.7 0.08 22 0.0 2.7 0300008 Սմբուկ,եփած 0.3 0.2 0.25 3 0 36 0.0 0.15 0.03 0.03 0.6 0.06 17 0.0 1.9 0300009 Սխտոր, թարմ 8.1 2.3 1.09 0 0 Tr 0.0 0.01 0.18 0.08 1.6 0.95 37 0.0 18.8 0300010 Խաղողի տերև, պահածոյացված 0.9 0.29 263 0 3153 0.0 0.06 0.36 (4.5) 0.14 78 0.0 11.3 0300011 Խաղողի տերև, թարմ 0.9 2.86 1376 0 16509 0.0 (2.00) 0.04 0.35 (2.4) 0.40 83 0.0 11.1 0300012 Հազարաթերթիկ, թարմ 1.0 2 0.30 85 0 1023 0.0 0.57 0.12 0.02 0.5 0.04 55 0.0 5.0 22

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Սննդամթերքի անգլերեն Սկզբնաղբյուրը Ուտելի բաժնեմաս Էներգետիկ արժեք (կկալ) կջ Ջուր Սպիտակուց Մատչելի ածխաջրատներ 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300013 Սունկ, չանտերել, թարմ Mushrooms, chanterelle, raw DK07 0.89 (41) 168 87.5 2.9 1.8 5.0 0300014 Սունկ, չանտերել, եփած Mushrooms, chanterelle, boiled cal. from raw 1.00 (68) 280 79.2 4.8 3.0 8.3 0300015 Սունկ, թարմ Mushrooms, raw DK07, UK6 0.89 (26) 110 92.2 2.4 2.4 1.7 0300016 Սունկ,եփած Mushrooms, boiled cal. from raw 1.00 (44) 183 86.9 3.9 4.1 2.8 0300017 Սոխ, կանաչ, թարմ Onions, green, raw DK07, US22 0.98 (27) 113 92.1 1.3 3.9 1.8 0300018 Սոխ, թարմ Onions, raw DK07, UK6, US22 0.90 (41) 173 88.6 1.3 7.6 1.8 0300019 Պղպեղ, կանաչ, թարմ Pepper, green, raw DK07, UK6 0.82 (22) 94 93.5 0.9 3.2 1.8 0300020 Պղպեղ,կանաչ,եփած Pepper, green, boiled cal. from raw 1.00 (26) 108 92.5 1.0 3.6 2.1 0300021 Պղպեղ, կարմիր, թարմ Pepper, red, raw DK07, UK6, US22 0.88 (31) 129 91.3 1.1 4.8 1.9 0300022 Պղպեղ,կարմիր,եփած Pepper, red, boiled cal. from raw 1.00 (35) 148 90.0 1.3 5.5 2.2 0300023 Ավելուկ, թարմ Sorrel, raw DK07 0.70 (21) 88 93.0 2.0 0.3 2.9 0300024 Սպանախ, թարմ Spinach, raw DK07, UK6, US22 0.77 (28) 116 90.9 2.8 1.8 2.1 0300025 Սպանախ, եփած Spinach, boiled cal. from raw 1.00 (38) 161 87.4 3.8 2.5 2.8 0300026 Դդմիկ, թարմ Squash, all varieties, raw UK6, DK07 0.88 (43) 182 88.2 1.6 7.9 1.1 0300027 Դդմիկ,եփած Squash, all varieties, boiled cal. from raw 1.00 (20) 84 93.8 1.7 2.0 1.2 0300028 Լոլիկ, թարմ Tomatoes, raw UK6, DK07 1.00 (24) 102 92.9 0.8 3.8 1.5 04 Պատիճավոր ընդեղեն և դրանից պատրաստված ուտեստներ - Legumes/ Pulses and their produts 0400001 Լոբի, կանաչ, թարմ Beans, french, raw DK07, UK6 0.86 (30) 127 90.6 1.9 3.4 3.0 0400002 Լոբի, կանաչ, եփած Beans, french, boiled DK07, UK6 1.00 (31) 130 90.1 2.0 3.6 2.7 0400003 Ոսպ, չեփած Lentils, raw US22. UK6, DK07 1.00 (340) 1439 10.3 25.4 51.1 8.8 0400004 Ոսպ, եփած Lentils, boiled cal. from raw 1.00 (142) 602 62.5 10.6 21.4 3.7 0400005 Ոլոռ, կանաչ, թարմ Peas, green, raw DK, UK, US 0.38 (79) 333 77.7 6.1 9.0 5.5 0400006 Ոլոռ,կանաչ,եփած Peas, green, boiled cal. from raw 1.00 (89) 374 74.9 6.8 10.2 6.2 0400007 Սիսեռ, դեղին/կանաչ,եփած աղ/ջրում Peas, split, yellow/green, boiled wo/salt US22 1.00 (105) 440 69.5 8.3 12.8 8.3 0400008 Ոլոռ, սառեցված, եփված աղի ջրում Peas, frozen, boiled in salted water US22 1.00 (69) 290 79.5 5.2 8.8 5.5 05 Համեմունքներ և կանաչիներ - Herbs and spices 0500001 Ռեհան,թարմ Basil, fresh US22 0.64 (25) 104 91.0 2.5 0.4 3.9 0500002 Ռեհան, չորացրած Basil, dried US22 1.00 (265) 1063 6.4 14.4 20.5 40.5 0500003 Համեմ, թարմ Coriander, fresh DK07 1.00 (22) 93 92.2 2.1 0.9 2.8 0500004 Սամիթ, թարմ Dill, fresh DK07 1.00 (40) 165 87.9 3.5 2.8 2.2 0500005 Դաղձ, թարմ Mint, fresh UK6, US22 1.00 (39) 163 86.4 3.8 1.1 6.8 0500006 Մաղադանոս, չորացրած Parsley, dried US22 1.00 (305) 1276 5.9 26.6 23.9 26.7 0500007 Մաղադանոս, թարմ Parsley, fresh UK6, DK07 0.90 (52) 217 84.2 3.4 4.7 4.6 06 Մրգեր և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Fruits and their products 0600001 Խնձոր, թարմ Apples, raw DK07, UK6, US22 0.91 (53) 224 85.5 0.3 11.4 2.3 0600002 Ծիրան, թարմ Apricots, raw DK 07, UK6, US22 0.93 (45) 189 87.5 1.0 8.7 1.8 0600003 Բանան, թարմ Banana, raw DK07, UK6, US22 0.63 (95) 402 74.8 1.2 20.8 2.1 0600004 Խաղող, թարմ Grapes, raw DK07, UK6 0.93 (65) 276 82.9 0.5 14.6 1.4 ֆիբրին 23

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն ճարպ ընդ. Հագեցած ճարպաթթուներ Մոնոչհագեցած ճարպաթթուներ Պոլիչհագեցած ճարպաթթուներ Տրանս Ճարպաթթուներ Խոլեստերին 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300013 Սունկ, չանտերել, թարմ 1.3 0 1.5 2 0.6 7 50 392 4 1.0 0.42 0300014 Սունկ, չանտերել, եփած 2.2 0 2.5 3 1.0 12 83 653 7 1.6 0.70 0300015 Սունկ, թարմ 0.4 0.1 0.0 0.2 0.0 0 1.0 8 0.5 10 83 342 7 0.4 0.57 0300016 Սունկ,եփած 0.7 0.1 0.0 0.4 0.0 0 1.6 13 0.8 16 138 569 11 0.7 0.95 0300017 Սոխ, կանաչ, թարմ 0.3 0.0 0.0 0.0 0 0.6 56 1.2 18 29 208 10 0.3 0.05 0300018 Սոխ, թարմ 0.2 0.1 Tr 0.1 0.0 0 0.5 24 0.3 8 33 166 3 0.2 Tr 0300019 Պղպեղ, կանաչ, թարմ 0.3 0.1 0.0 0.2 0.0 0 0.4 9 0.4 11 23 154 5 0.1 0.05 0300020 Պղպեղ,կանաչ,եփած 0.3 0.1 0.0 0.2 0.0 0 0.5 10 0.4 12 26 176 6 0.1 0.06 0300021 Պղպեղ, կարմիր, թարմ 0.4 0.1 Tr 0.2 0.0 0 0.5 7 0.4 13 26 206 4 0.2 Tr 0300022 Պղպեղ,կարմիր,եփած 0.4 0.1 Tr 0.2 0.0 0 0.6 8 0.5 15 30 237 5 0.2 Tr 0300023 Ավելուկ, թարմ 0.7 0 1.1 44 2.4 103 63 390 4 0.2 0.13 0300024 Սպանախ, թարմ 0.6 0.1 0.0 0.3 0.0 0 1.9 133 3.1 53 45 502 87 0.8 0.08 0300025 Սպանախ, եփած 0.8 0.1 0.1 0.5 0.0 0 2.6 184 4.3 74 63 698 120 1.1 0.11 0300026 Դդմիկ, թարմ 0.3 0.1 0.0 0.1 0.0 0 0.9 27 0.7 21 40 317 3 0.3 0.05 0300027 Դդմիկ,եփած 0.3 0.1 Tr 0.2 0.0 0 1.0 29 0.8 22 43 345 3 0.3 0.05 0300028 Լոլիկ, թարմ 0.3 0.1 0.1 0.2 0.0 0 0.7 9 0.4 9 28 240 10 0.1 0.03 04 Պատիճավոր ընդեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Legumes/ Pulses and their produts 0400001 Լոբի, կանաչ, թարմ 0.4 0.1 0.0 0.1 0.0 0 0.8 48 1.1 17 39 234 2 0.3 0.04 0400002 Լոբի, կանաչ, եփած 0.4 0.1 0.0 0.1 0.0 0 0.8 51 1.2 18 41 246 2 0.3 0.04 0400003 Ոսպ, չեփած 1.8 0.2 0.2 0.7 0 2.5 45 7.0 100 411 813 6 3.9 0.59 0400004 Ոսպ, եփած 0.7 0.1 0.1 0.3 0 1.1 19 2.9 42 172 340 3 1.6 0.25 0400005 Ոլոռ, կանաչ, թարմ 0.9 0.2 0.1 0.4 0.0 0 0.8 25 2.0 32 123 291 3 1.0 0.11 0400006 Ոլոռ,կանաչ,եփած 1.0 0.2 0.1 0.5 0.0 0 1.2 28 2.3 36 138 327 3 1.2 0.13 0400007 Սիսեռ, դեղին/կանաչ,եփած աղ/ջրում 0.4 0.1 0.1 0.2 0 0.7 14 1.3 36 99 362 2 1.0 0.18 0400008 Ոլոռ, սառեցված, եփված աղի ջրում 0.3 0.0 0.0 0.1 0 0.8 24 1.6 29 90 168 323 0.9 0.14 05 Համեմունքներ և կանաչիներ- Herbs and spices 0500001 Ռեհան,թարմ 0.6 0.0 0.1 0.4 0 1.6 154 3.2 81 69 462 4 0.9 0.29 0500002 Ռեհան, չորացրած 4.0 0.2 0.5 2.2 0 14.3 2113 42.0 422 490 3433 34 5.8 1.37 0500003 Համեմ, թարմ 0.5 0.0 0.2 0.0 0.0 0 1.5 67 1.8 26 48 521 46 0.5 0.23 0500004 Սամիթ, թարմ 1.1 0.1 0.0 0.6 0.0 0 2.5 190 5.5 28 52 647 27 1.8 0.22 0500005 Դաղձ, թարմ 0.7 0.2 Tr 0.4 0 1.2 210 9.5 75 260 15 0500006 Մաղադանոս, չորացրած 5.5 0.8 0.4 4.1 0.0 0 11.4 1140 22.0 400 436 2683 452 5.4 0.78 0500007 Մաղադանոս, թարմ 1.2 0.1 0.0 0.7 0.0 0 2.1 193 5.7 26 68 701 49 0.6 0.06 06 Մրգեր և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Fruits and their products 0600001 Խնձոր, թարմ 0.2 Tr Tr 0.1 0.0 0.0 0.3 5 0.1 5 13 109 2 0.1 0.03 0600002 Ծիրան, թարմ 0.3 0.0 0.2 0.1 0.0 0.8 14 0.5 10 22 275 1 0.2 0.08 0600003 Բանան, թարմ 0.3 0.1 Tr 0.1 0.0 0.0 0.8 5 0.3 30 26 370 1 0.2 0.10 0600004 Խաղող, թարմ 0.3 0.1 Tr 0.1 0.0 0.0 0.4 14 0.3 7 20 181 3 0.1 0.14 Չոր մնացորդ Ca Fe Mg P K Na Zn Cu 24

Ինդեքս Սննդամթերքի հայերեն Se I Mn Վիտ.A Ռետինոլ կարոտինային համարժեք Վիտ. D Վիտ. E Թիամին Ռիբոֆլավին Նիացինային համարժեք Վիտ. B6 Ֆոլաթթու Վիտ. B12 Վիտ. C 03 Բանջարեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Vegetables and their products 0300013 Սունկ, չանտերել, թարմ 0.4 0.3 0.28 108 0 1300 0.0 0.06 0.09 0.41 7.1 0.04 0.0 5.0 0300014 Սունկ, չանտերել, եփած 0.7 0.5 0.47 180 0 2167 0.0 0.10 0.10 0.55 8.3 0.04 0.0 4.6 0300015 Սունկ, թարմ 8.2 1.5 0.09 1 0 5 0.0 0.06 0.09 0.38 4.8 0.12 43 0.0 2.1 0300016 Սունկ,եփած 13.7 2.6 0.15 1 0 8 0.0 0.10 0.10 0.50 5.6 0.12 43 0.0 1.9 0300017 Սոխ, կանաչ, թարմ 0.5 0.1 0.15 225 0 2700 0.0 (0.21) 0.05 0.08 0.5 0.07 14 0.0 17.8 0300018 Սոխ, թարմ 0.5 0.2 0.15 1 0 20 0.0 0.19 0.07 0.02 0.6 0.16 24 0.0 6.8 0300019 Պղպեղ, կանաչ, թարմ 0.2 0.6 0.10 18 0 216 0.0 0.68 0.02 0.02 0.4 0.25 36 0.0 112.0 0300020 Պղպեղ,կանաչ,եփած 0.2 0.6 0.11 21 0 248 0.0 0.78 0.02 0.02 0.3 0.17 24 0.0 70.8 0300021 Պղպեղ, կարմիր, թարմ 0.1 0.1 0.10 187 0 2248 0.0 1.85 0.04 0.07 1.5 0.32 52 0.0 152.9 0300022 Պղպեղ,կարմիր,եփած 0.1 0.1 0.12 215 0 2584 0.0 2.13 0.03 0.06 1.2 0.22 36 0.0 96.7 0300023 Ավելուկ, թարմ 0.3 200 0 2400 0.0 0.04 0.10 0.5 0.12 13 0.0 48.0 0300024 Սպանախ, թարմ 1.1 1.7 1.07 371 0 4449 0.0 2.31 0.08 0.17 1.6 0.20 176 0.0 36.0 0300025 Սպանախ, եփած 1.5 2.4 1.48 560 0 6719 0.0 3.20 0.07 0.19 1.5 0.16 147 0.0 27.5 0300026 Դդմիկ, թարմ 0.3 0.2 0.10 30 0 368 0.0 0.10 0.08 0.03 0.7 0.13 49 0.0 17.9 0300027 Դդմիկ,եփած 0.3 0.2 0.11 33 0 400 0.0 0.11 0.05 0.02 0.5 0.08 32 0.0 10.7 0300028 Լոլիկ, թարմ 0.3 0.6 0.11 74 0 885 0.0 0.89 0.05 0.02 0.9 0.10 28 0.0 17.2 04 Պատիճավոր ընդեղեն և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Legumes/ Pulses and their produts 0400001 Լոբի, կանաչ, թարմ 1.9 0.3 0.25 9 0 104 0.0 0.25 0.07 0.09 1.1 0.08 64 0.0 13.5 0400002 Լոբի, կանաչ, եփած 2.0 0.3 0.26 9 0 109 0.0 0.26 0.05 0.08 0.8 0.05 40 0.0 7.8 0400003 Ոսպ, չեփած 10.2 0.7 1.33 3.5 0 42 0.0 (0.49) 0.50 0.16 4.4 0.46 33 0.0 Tr 0400004 Ոսպ, եփած 4.2 0.3 0.56 1 0 17 0.0 (0.21) 0.14 0.05 1.6 0.12 8 0.0 Tr 0400005 Ոլոռ, կանաչ, թարմ 1.6 1.2 0.40 27 0 326 0.0 0.12 0.44 0.09 3.1 0.15 51 0.0 35.7 0400006 Ոլոռ,կանաչ,եփած 1.8 1.3 0.45 31 0 366 0.0 0.13 0.32 0.08 2.4 0.10 34 0.0 22.0 0400007 Սիսեռ, դեղին/կանաչ,եփած աղ/ջրում 0.6 0.40 Tr 0 4 0.0 (0.03) 0.19 0.06 2.4 0.05 65 0.0 0.4 0400008 Ոլոռ, սառեցված, եփված աղի ջրում 0.1 0.41 105 0 1260 0.0 (0.03) 0.28 0.10 2.1 0.11 59 0.0 9.9 05 Համեմունքներ և կանաչիներ - 05 Herbs and spices 0500001 Ռեհան,թարմ 0.3 1.45 264 0 3142 0.0 (0.80) 0.03 0.07 1.6 0.13 64 0.0 18.0 0500002 Ռեհան, չորացրած 2.8 3.17 469 0 5584 0.0 (7.48) 0.15 0.32 10.6 2.32 274 0.0 61.2 0500003 Համեմ, թարմ 0.9 0.4 0.43 164 0 3930 2.50 0.07 0.16 1.1 0.15 62 0.0 27.0 0500004 Սամիթ, թարմ 2.7 2.7 2.70 499 0 5982 0.0 1.70 0.19 0.43 3.6 0.30 116 0.0 70.0 0500005 Դաղձ, թարմ 1.40 509 0 740 0.0 5.00 0.12 0.33 1.1 110 0.0 31.0 0500006 Մաղադանոս, չորացրած 14.1 9.81 97 0 1161 0.0 (8.96) 0.20 2.38 17.9 0.90 180 0.0 125.0 0500007 Մաղադանոս, թարմ 0.1 2.7 1.45 405 0 4865 0.0 2.20 0.18 0.18 2.1 0.15 143 0.0 249.0 06 Մրգեր և դրանցից պատրաստված ուտեստներ - Fruits and their products 0600001 Խնձոր, թարմ 0.1 Tr 0.06 2 0 22 0.0 0.57 0.02 0.02 0.4 0.05 3 0.0 6.2 0600002 Ծիրան, թարմ 0.1 0.1 0.09 85 0 1025 0.0 (0.89) 0.03 0.04 0.7 0.06 8 0.0 8.7 0600003 Բանան, թարմ 1.0 0.2 0.30 3 0 38 0.0 0.41 0.04 0.05 0.9 0.32 24 0.0 11.3 0600004 Խաղող, թարմ 0.3 0.1 0.09 2 0 25 0.0 0.40 0.05 0.01 0.2 0.07 4 0.0 6.9 25